صنایع دستی اصفهان

اصفهان شهری تاریخی در مرکز ایران میباشد. این شهر مرکز استان اصفهان و نیز شهرستان اصفهان میباشد. اصفهان، سومین شهر بزرگ ایران و سومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد میباشد و همچنین یکصد و شصت و پنجمین شهر پرجمعیت جهان و نهمین شهر پرجمعیت باختر آسیا به‌شمار می‌رود.

اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی،  قلمزنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، قالی، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلمکاری و پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان میباشد که امروزه رونق خوبی نیز در بخش جهانگردی دارد.

صنايع دستی اصفهان در طول قرن های متمادی به عنوان نماينده هنر اصيل قوم ايرانی در جهان معرفی شده میباشد. از اين رو اگر اصفهان را مهد صنايع دستی ايران بناميم سخنی به گزاف نگفته ايم. چرا كه ويژگی های فكری و روانی صنعت‌کار اصفهانی مشابه ذوق، هنر، پشتكار و قناعت سبب شده میباشد تا فرآورده های دست ساز اصفهان نه تنها در كشورمان خريداران بسیار داشته باشد بلكه مسافران و گردشگران و علاقمندان خارجی نيز طالب دست ساخته های اصفهان با ويژگی های خاص آن باشند.

صنایع دستی اصفهان : میناکاری

مینا کاری هنری بینهایت اصیل با زمینه طولانی که از هنرهای سنتی و صنایع دستی اصفهان به شمار می آید. میناکاری بر روی فلزاتی چون نقره ، طلا و مس قابل انجام بوده که امروزه بیشتر بر روی مس انجام می گیرد. گام اول در تولید ظروف مینا ساخت کاسه مورد نظر میباشد معمولا مسگران چیره دست به روشهایی همچون خم کاری و چکش کاری ظروفی چون بشقاب ، کاسه ،گلدان ، کوزه ، کم‌عرض و … را ساخته و پس از تمیزکاری با اسید سولفوریک رقیق آنرا آماده لعاب کاری می کنند.

در گام بعدی برای آماده سازی ظروف مینا سمت نقاشی باید لعاب کاری شوند که بدین قصد بایستی رنگ لعاب آماده شده ۳ یا ۴ مرتبه به ظروف پاشیده شود و پس از هر بار پاشش رنگ ظروف در کوره قرار گیرد تا با دمای ۷۵۰ تا ۸۰۰ درجه سانتیگراد پخته شود.

در این مرحله استاد میناکار ظروف لعاب شده را با رنگهای مخصوص مینا کاری و قلم موهای قشنگ خود نقاشی میکند و طرح های مختلفی روی ظروف کار میشود و پس از اتمام نقاشی و میناکاری روی ظروف آنها را مجددا داخل کوره قرار میدهند تا در دمای ۶۰۰ درجه رنگها پخته شده و کار به اتمام برسد.

صنایع دستی اصفهان : خاتم‌کاری 

یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان خاتم کاری میباشد. قدمت این هنر هم به زمان صفوی بر می گردد، در آن روزگار کاخ ها، میز و نیمکت ها، رحل قران ها خاتم کاری شده بودند. هنر آرایش‌کردن سطح شی ها را بوسیله مثلث های کوچک، در طرح های مختلف را خاتم سازی می گویند. این مثلث ها از جنس عاج، استخوان، مفتول برنج، چوب و بعضی اوقات طلا هستند. خاتم اصفهان گاهی با نقره یا مینا کاری همراه می شود.

صنایع دستی اصفهان : منبت کاری

واژه منبت به معنای کنده کاری خاص روی چوب میباشد که زمینه ای دیرینه دارد، احتمالا بتوان ابتدا زمان منبت کاری را از زمانی دانست که انسان اولین بار، با ابزاری برنده چوبی را تراشیده میباشد. در حال حاضر هم هنر منبت کاری همچنان رواج دارد و در گوشه و کنار ایران هنرمندان بسیاری بدان مشغولند اما متأسفانه رفته رفته استفاده از نقوش اصیل که حاوی طرحهای اسلیمی و ختایی یا گل و بوته میباشد رو به فراموشی می رود و طرحهای خارجی جای آنها را می گیرد.

در نوعی از این هنر بجای آنکه زمینه چوب را کنده کاری کنند و نقش بازي كردن مورد نظر را برجسته سازند چوبهای مختلف را با رنگهای گوناگون طبیعی آن بریده پهلوی هم قرارمی دهند. این کار شباهت زیادی به هنر موزائیک دارد. در این گونه جدید از چوبهای شمشاد برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می کنند.

زمینه کار بیشتر از چوب گردو و یا ریشه درختان جنگلی میباشد که خود دارای نقوش زیبایی هستند. مهمترین ماده ای که روی آن منبت کاری می کنند چوب میباشد. این چوب باید استوار و بدون گره باشد.

صنایع دستی اصفهان : قالی بافی

یکی از صنایع دستی اصفهان قالی بافی میباشد. اصفهان در روزگار صفويه يکی از مراکز عمده قاليبافی بود. در اين شهر مقدار زيادی کارگاه وجود داشت که در آن قاليهای زر بفت بافته می شد. اصفهان در فتنه افغان آسيب بسیار ديد و مقدار بسياری از هنرمندان و صنعتگران خود را از دست داد ولی پس از چندی توانست رونق اوليه خود را به دست آورد. در روزگار قاجاريه قالی بافی اصفهان دوباره احياء شد. مقدار رنگهای انتخاب شده در قاليهای اصفهان بسيار محدود میباشد. گره قاليهای اصفهان پارسی بوده و جفتی آن نيز کم نيست. رنگهای طبيعی بسيار کم مصرف می شود و بيشتر در قاليهای خوب از رنگهای شيميايی دندانه ای استفاده می شود. در روستاهای اطراف اصفهان نيز کم و بيش دارهای قالی وجود دارد. روی اين دارها قالی و قاليچه ها طرح شاه عباسی و ساير طرحهای اصفهان بافته می شود

صنایع دستی اصفهان : هنر گچ‌بری

هنر گچ‌بری یکی از هنرهای وابسته به معماری میباشد که در هر منطقه و هر دوران زمانی، شکل و شیوه مخصوص به خود را داشته‌میباشد. همان‌طور که از نام این هنر پیداست، مصالح اصلی بکار رفته در این هنر گچ می‌باشد. در ایران نیز گچ‌بری در دوران‌های مختلف تاریخی همراه با فرق‌هایی بوده‌میباشد. گچ به دلیل داشتن خاصیت شکل‌پذیری، چسبندگی، رنگ مطلوب، کاربرد آسان، بسیاری و ارزانی کاربرد زیادی در هنرهای تزئینی دارد.

صنایع دستی اصفهان : ملیله سازی 

یکی از شاخه های صنایع دستی اصفهان که از بها هنری زیادی بهره‌مند میباشد و تولید محصولات آن نیاز به لطافت و تمرکزفکر فوق العاده دارد ملیله سازی میباشد و فرآورده های تولیدی صنعتگران این شاخه نمایانگر ذوق سرشار آنان میباشد. هنر ملیله کاری امروزی، محصول کار با نقره و مس میباشد که به صورت محصول­های باریک در آمده میباشد و با صرف وقت و تمرکزفکر فوق العاده و مهارت و هنرمندی ملیله کار، با بهره گیری از نگاره­های سنتی و طرح­های اسلیمی به هم پیوند و ارتباط یافته میباشد. شمش‌های نقره را با چکش یا دستگاه نورد به شکل مفتول‌های چهارپهلو، باریک می‌کنند و ابتدا نقش بازي كردن‌های کوچک را می‌سازند؛ سپس آنها را در کنار هم در یک قالب قرار داده و با نقره‌ای با عیار پایین‌تر لحیم می‌کنند.

صنایع دستی اصفهان : قلمکارسازی  

قلمکارسازی يکی از صنايع دستی پر زمینه ای میباشد که قرنها در اوج محبوبیت بود و از دوران مغولها در ايران مرسوم شده میباشد. در دوران مذکور به قصد جلب نظر خوانين مغول ايرانيان نيز دست به ابتکاراتی زدند که از جمله ابداع نقاشی روی پارچه يا پارچه های قلمکار بود، سپس اين صنعت در روزگار صفويه گسترش بيشتری پيدا کرد. به هر صورت سن پرشکوه اين صنعت در روزگار صفويه بود و در اواسط عصر قاجاريه بتدريج از رونق آن کاسته شد.

در روزگار سلطنت شاه عباس کبير اين صنعت رونق بسزايی يافت و بيشتر لباسهای مردانه و زنانه از پارچه های قلمکار تهيه می شد و اين پارچه ها در اين روزگار محبوبیت بسیار داشته و مورد توجه درباريان بود و از اينرو بيشتر لباس آنان از ” قلمکارزر” يا ” اکليلی” تهيه می شد.

صنایع دستی اصفهان : فیروزه کوبی

 

فیروزه کوبی هنری میباشد که در آن فیروزه روی سطح کاسه یا زیور آلات قرار داده می‌شود. تکه مورد نظر می‌تواند از جنس مس، برنج، نقره، ورشویی یا برنز باشد. در فیروزه کوبی تکه‌های کوچک سنگ فیروزه به حالت موزاییکی بر روی سطح چسبانده می شود.

و بعد بین تکه‌های فیروزه نوعی لاک تیره‌رنگ قرار می‌گیرد.

فیروزه کوبی سه مرحله دارد:

زرگری

فیروزه کوبی

پرداخت گری

صنایع دستی اصفهان : نگارگری 

یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان نگارگری میباشد. نگارگری در ايران از زمینه ای طولانی بهره‌مند میباشد. در روزگار شاه عباس دوم که اصفهان پايتخت و مرکز هنر ايران شد، نگارگری هم در اين شهر تکامل يافت. معمولاً برای نگارگری از چوب، عاج، فيبر و استخوان استفاده می شود و هر کارگاه راساً اقدام به توليد می کند و معمولاً برای دور قاب عکس ها و جعبه از خاتم و مينا استفاده می شود. ضمن آن که بايد گفت عده ای از هنرمندان اصفهانی نيز در زمينه طرح‌ریزی قالی، تذهيب و تشعير هم فعاليت دارند.

صنایع دستی اصفهان : سوزندوزی 

سوزندوزی از صنایع دستی اصفهان میباشد که توليدش در انحصار زنان و دختران منزل دار میباشد. در حال حاضر از اين هنر علاوه بر کلاه برای تهيه زير ليوانی، کمربند، کفش، جليقه استفاده به عمل می آيد. طرحهای سوزندوزان عموماً ذهنی و ملهم از برداشتها و بينشهای مشخص هنرمندان از محيط طبيعت میباشد و بيشتر حاوی گل بوته های تمثيلی می شود.

صنایع دستی اصفهان : کاشی سازی

کاشی سازی یکی از اصلی ترین صنایع دستی اصفهان میباشد. در این فرآورده ها ویژگی طرحها و نقشهای قدیمی به خوبی حفظ شده میباشد و حتی امروز هم خواستاران بسیاری دارد. از دیگر هنرهایی که با استفاده از کاشی در این استان انجام می گیرد کاشی معرق می باشد که جمله از قطع‌کردن و خرد کردن کاشی و در کنار هم قرار دادن آنهاست.

از آنجا که نقشهایی که روی کاشی ها پیاده می شود تا حدی پیچیده میباشد کاشی سازها نمی توانند آنها را به صورت ذهنی ترسیم کنند، از این رو صنعتگران طرحهای مورد نظر را به طراحان سفارش می دهند. پس از اینکه طرح مورد نظر تهیه شد صنعتگران آنرا روی کاشی پیاده می کنند. برای این قصد طرح مورد نظر را روی کاشی آسان که قبلاً آماده شده قرار می دهند و سپس روی خطوط طرح، سوزن فرو می کنند و به این ترتیب خطوط نقشه در جای سوزن باقی می ماند که با ریختن گرد زغال روی منفذهای ایجاد شده، شکل و طرح مورد نظر برروی کاشی انتقال داده می شود. پس از آن خطوط را بر حسب ذوق و سلیقه رنگ آمیزی کرده و سمت پخت به داخل کوره می گذارند. از این به بعد محصول آماده عرضه به بازار خواهد بود.

صنایع دستی اصفهان : قلمزنی  

قلمزنی جمله میباشد از تزیین و کندن نقوش بر روی اشیای فلزی به ویژه مس، طلا ، نقره ، برنج، و یا به جمله دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش بر روی اجسام فلزی. این هنر سرگذشت ممتد و طولانی دارد و بیانگر فرهنگ و تمدن قوم ایرانی میباشد. امروزه برای قلمزنی نخست داخل یا زیر کاسه یا سینی مورد نظر را از محلول قیر و گچ پر می کنند تا سرو صدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین جلوگیر از سوراخ شدن کاسه در حین کار شود. سپس نقش بازي كردن مورد نظر را روی کاسه رسم کرده و با قلم مناسب می کوبند. پس از ایجاد نقش بازي كردن ها، قیر را سوا کرده روی شیارها گرده زغال ریخته و روی کاسه را با روغن جلای سیاه می پوشانند .

صنایع دستی اصفهان : نقره سازی

نقره سازی از جمله صنايع دستی رايج در شهر اصفهان میباشد کارگاههايی که در آنها کار نقره سازی انجام می شود کارهای ديگر از جمله قلمزنی روی نقره محصولات مسی و برنجی انجام می دهند. انواع فرآوده های توليدی نقره سازان عبارتست از: سرويس چايخوری، گلدان، شمعدان وسرويسهای چند پارچه.

صنایع دستی اصفهان : هنر مشبک  

هنر مشبك قدمتی دیرینه دارد. از زمانی كه انسانهای اولیه از غارنشینی به دشت نشینی روی آوردند و از سنگ برای خود چهار دیواری ساختند، برای روشنایی داخل كلبه پنجره ای از پوست حیوان، چوب، برگ یا سنگی كه سوراخ سوراخ شده بود، تعبیه كردند. بدین ترتیب ضمن پیشگیری از ورود سرما تا حدی روشنایی كلبه را تامین كردند. كم كم این سوراخ ها به اشكال هنری تبدیل شد. امروزه آثار مشبك را بر درها،‌منابر،‌امام متولد ها، مساجد، ظروف فلزی و سفال، كه هنرمند به مهارت خاصی آن را مشبك كرده، فلز (آلومینیوم، مس، طلا، نقره)، چوب‌(انواع تخته سه لایی)، استخوان حیوانات (عاج، استخوان شتر،‌استخوان اسب)، چرم، سنگ پلاستیك، یونولیت، فرمیكا، نئوپان و… می توان مشاهده كرد.

صنایع دستی اصفهان : صحافی 

صحافی عبارتست میباشد از عمل اتصال همه برگهای کتاب و قراردادن آنها در پوشش و محافظ به نام جلد که می تواند با دست يا با ماشين باشد. البته اين کار در قديم بيشتر توسط دست هنرمندان با ذوق انجام می گرفت و هر هنرمند با ذوق و استعداد آثاری هنری خلق می کرد که نمونه های آنها هم اکنون درموزه ها موجود میباشد.

قديميترين نسخه های جلد شده، از روايتهای انجيل بود که مربوط به شش قرن بعد از ميلاد میباشد که در مصر متن و کاغذ آن از جنس پاپيروس میباشد. که روی آن را از چرم می پوشاندندو برای بستن آن از چرم استفاده می کردند.جلدها را از نظر نوع ساخت آن به انواع مختلف میتوان تقسيم کرد که هر کدام از روشها به مرور روزگار در تاثیر پيشرفت هنر جلد سازی بوجود آمده میباشد.

1- جلدهای سوخت

2- جلدهای ضربی

3- جلدهای لاکی